TAUNUU VAILAAU MO TOGAFITIGA E TETE’E ATU AI I LE KOVITI 19
Tusia: Tusiga Taofiga
Ua toe taunuu mai fo’i i le atunuu nisi o uta o vailaau ma fualaau mai Niu Sila, e fesoasoani ai i puipuiga ma togafitiga a le Soifua Maloloina a’o feagai ai Samoa ma le tete’e atu i le Koviti 19.
Saunoa Leausa Dr Take Naseri, Fa’atonu Sili o le Soifua Maloloina e fa’apea;
“O le va’a lea sa fetu’una’i ai le tatou Malo tauala atu i le Matagaluega o le Va-i-Fafo ma le Malo o Niu Sila, ina ia fa’ataga ai ona sau se latou va’a e aumai ai tatou fualaau ma vailaau o mana’omia mo togafitiga, ae leai ma se tagata e sau ai.”
“O le tele o vaega o lo o aumai i lenei uta, o vailaau ma fualaau aemaise o mea e fa’aaoga e ma’I a’o i si vaega o masini mo le siakiina o gasegase.”
“A’o lea fo’i e talosaga mai le Malo o Niu Sila, o lea fo’i e i ai tagatanu’u po’o sitiseni Niu Sila ua toe fia fo’i atu, o le ala lena lea ua toe malaga ‘ese atu ai nisi tagatanu’u o sitiseni Niu Sila, ou te iloa o la fo’i e i ai ma i si tagatanu’u Samoa ua sitiseni Niu Sila, ua toe malaga ai i lea va’alele ona o lo o fa’atalitali mai o latou aiga ma fanau.”
Na ia toe fa’amanino fo’i le tulaga o lo o sailiga a le Malo, mo le vave maua mai o ni tests fa’apitoa e fa’aaoga e faia ai siaki o ni tagata ua masalomia ua ono a’afia i le siama o le Koviti 19.
“O lea ua toe logoina mai matou e le Sui o le Fa’alapotopotoga o le Soifua Maloloina a le Lalolagi (WHO) o lo o iinei Samoa, e tatau ona maua ia Aperila, lea ua fa’ai’u Aperila a’o lea ua fa’apea mai fa’atoa maua i le vaiaso muamua o Me, a’o le vaiaso muamua o Me e amata i le amataga o le vaiaso lenei, o lona uiga o lea lava la e fa’atali.”
“A’o le lava ua amata a gaioiga a le Malo Samoa latou, lea ua fesoasoani mai ai le Faletupe o le Lalolagi, lea ua ave ai le tupe e aumai ai tatou tests e tusa lona aofa’i ma le 4,000.”
“Ma e i ai lava lo’u talitonuga e tatau ona mae’a ane le tasi masina o lumana’i, ua tu’uina mai o nei tests mo puipuiga o le Koviti 19, ma e telē lava le sao o le Matagaluega o le Va-i-fafo a Samoa i feso’ota’iga mo le auina mai o nei masini mo auaunaga a le Soifua Maloloina i le taimi nei.”
“A’o lea ua fa’ailoa mai e le Fa’alapotopotoga o le Soifua Maloloina a le Lalolagi e 150 tests e mafai ona aumai i le vaiaso, pei e fa’asolosolo lona tu’uina mai.”
“O lo o fa’aauau pea galuega mo puipuiga ma togafitiga, auā o lea lava e maua mai i si tatou oka mai va’a a lalo, lea sa taunuu mai i lenei vaiaso ma le lua vaiaso ua mavae, ma o lea lava e fa’aauau pea ona tu’uina mai oloa e fa’aaogaina mo le falema’i.”
“E pau lava le tulaga ona e le’i o’o mai se gasegase ma e leiloa pe maua loa se tasi leiloa po’o le a le saoasaoa o le aofa’i o i latou o le a a’afia, fa’atusatusa ia Fiti e o’o mai i le taimi nei e na’o le 18 i latou ua a’afia, ae o lo o alualu lemu lava tagata a’afia, e le pei o i si atunuu e tasi nei le ma’i, ae o’o atu taeao ua 300.”
“Atonu o lea lava e alofagia e le Matai Sili si o tatou atunuu, ina ne’i i ai se taimi e taunuu fa’afuase’i mai ai lenei fa’ama’i ae le’o lava, a’o le taimi nei o lo o sologa lelei pea tapenaga mo puipuiga mo le tali atu i lenei fa’ama’i peafai ae taunuu mai i Samoa.”
Na fa’ailoa fo’i e Leausa, so’o se va’a a lalo lava o lo o aumaia oloa nei mo le falema’i, o lo o fa’agasolo pea galuega masani a le Soifua Maloloina, ina ia mautinoa e leai se oloa e ono ofi mai ai le siama lenei i le atunuu.
O le ala fo’i lea na mua’i fautuaina ai e le Malo Samoa, so’o se tagata lava e malaga mai Saina fa’amoemoe mo Samoa, e lē mafai ona tu lau’ele’ele i Samoa nei, ae afe muamua i Niu Sila e nofo va’ava’aia ai mo le 14 Aso ma tulimata’i ai pe o a’afia i āuga o le Koviti 19, e fa’apena fo’i i ‘ia latou e malaga mai Singapore e tatau ona nonofo i Fiti mo le 14 aso a’o le’i tu lau’ele’ele ai i Samoa nei.
O lea foi na fa’aaoga ai le malosi’aga fa’avaomalo o Samoa, ina ia fa’a’iti’itia ai le to’atele o tagata e afea Samoa i malaga ta’itasi a va’a, auā na fa’ailoa e Leausa o le siama e feavea’i e tagata ae le’o se pusa umu.
“O le mafua’aga lena lea sa tu’u’iti’itia ai na’o le 800 tagata e afea Samoa i le vaiaso e tasi, lea fo’i ma fa’a’iti’itia ai ma malaga a va’alele i le vaiaso i le na’o le lua malaga i le vaiaso mo le Air NZ ma le Samoa Airways e aofia ai ma Tutuila i le na’o le lua fo’i malaga.”
“Lea fo’i sa a’afia ai ma va’a a lalo, lea e i ai le Lady Samoa III, lea na fa’alepa i le sami mo le 14, e nofo va’ava’aia ai e fa’apena foi i le tele o i si va’a e fia afea Samoa, ina ia mautinoa o lo o saogalemu ma soifua maloloina tagata uma, e aunoa ma se gasegase o a’afia ai, a’o le’i tu lau’ele’ele i laufanua o Samoa, e aofia ai ma va’a suau’u ma va’a la’u oloa tetele.”
“Mo va’a suau’u ma va’a la’u oloa tetele, e mautinoa loa e leai se i si o gasegase pe a mae’a ona siaki e le tatou aufaigaluega mai le Soifua Maloloina, ona fai loa lea o le tonu mo le tu’uina mai o a latou oloa i le uafu, ma e matuā fa’asaina ona sau se tasi o lea auva’a i lalo ma le va’a, e aofia ai ma lapisi e tia’i i le uafu e fa’asaina fo’i.”