SUIGA O SU’EGA MO KOLISI MAUALULUGA
Tusia: Tusiga Taofiga
E tele suiga o le a fa’agasolo ai le aotauina o le fanau aoga i Kolisi Maualuluga a le Malo e pei ona pāsia e le Kapeneta ma ua folasia nei i luma o le laulauafono a le Palemene i totonu o le tala fa’atatau o le tupe a le Matagaluega o Aoga, Ta’aloga ma Aganu’u.
O lenei suiga na fa’alaua’iteleina e le Minsita, Loau Solamalemalo Keneti Sio i le Palemene i le aso ananafi.
Muamua, o le su’ega o le Samoa School Certificate o le SSC o le a su’eina i le Vasega 10 ae le’o le Vasega 12 e pei ona i ai nei.
Saunoa Loau o le mafu’aga ona ua fa’amauina e le Matagaluega le to’atele o fanau e lē lava le tomai i mataupu lautele (Academics) ae oa le taleni i matāta ‘ese’ese e pei ole kamuta, inisinia, palama ma isi.
O lona uiga o le su’eina o le SSC i le tausaga 10 o se avanoa lelei lea mo fanau fa’apea ai ma le Matagaluega e mafai ai ona fa’atulagaina mataupu e tuliloaina e le fanau aoga i tausaga ta’itasi. O le fa’ata’ita’iga a maua fa’ai’uga o lenei su’ega e agava’a i matāta ‘ese’ese e tatau loa ona filifilia e lea alii po’o le tama’ita’i mataupu e a’otauina i le matāta ‘ese’ese.
“I le Taimi nei, e leai ma se avanoa e mafai ona iloa ai e le Matagaluega aemaise faiaoga tomai o le fanau ona o lea fa’atoā su’e le SSC i le Tausaga 12. Peita’i saunoa le Minisita o le suia i le faia o le SSC i le Vasega 10 o le a avea lea ma ta’iala e foia ai lea fa’afitauli.
I le fa’amaonia o lenei suiga e le Kapeneta, o le a suia ai vasega mo a’oa’oga i Kolisi Maualuluga i le atunuu mai le 5 tausaga i le na’o le 4 tausaga, ma ua aveesea ai le Vasega 11 (lower five).
O vaega nei e fa e fa’amalamalama atili ai suiga tetele nei e pei ona finagalo i ai le Matagaluega o Aoga e fa’atino i Kolisi Maualuluga a le Malo;
1. Fa’apaleni le avega (load) o a’oa’oga e ala i le suia mai o le SSC e su’e i le year 10, ae su’eina i le year 12 le su’ega o le SSLC;
2. Ia feso’ota’i fuataga i Aoga Tulagalua ma fuataga o Kolisi Maualuluga e ala i le tapena lelei i le isi tausaga atoa o le tomai talafeagai e su’e ai su’ega tāua i le isi tausaga e pei ona faia i le primary level;
3. Ia feso’ota’i le curriculum mai aoga tulagalua aga’i atu i Kolisi Maualuluga;
4. E fa’aaogaina pea le Foundation Year o le Iunivesete Aoao o Samoa, e atoa i ai le 5 tausaga e tapena ai le tama’iti’iti mo a’oa’oga i le Iunivesete (Year 9, Year 10 (SSC), Year 11 ma le Year 12 (SSLC).
I le saunoaga a Loau i le Fono Usu a le Palemene i lenei vaiaso, na ia fa’ailoa ai le
naunauta’iga o le Malo, mo le si’itia o le agava’a ma le tomai o fanau i mataupu ‘ese’ese o lo’o a’oa’oina i Kolisi Maualuluga i Samoa.
“O le tulaga o lo’o i ai nei, e assess so’o se tama’iti’iti lava amata atu i le vasega 9, 10 ma le 11 ona fa’atoā su’e lea o le SSC i le vasega 12 soso’o atu ai ma le vasega 13 i le SSLC, o lona uiga mai le tolu tausaga soso’o o le olaga a’oa’oina o fanau i Kolisi, tatou te le’o iloa tonu po’o fea o aga’i i ai lona tomai, o a fo’i vaivaiga ma fa’afitauli e fetaia’i pea ma i latou nei.
“O le tāua la o le fa’amoemoe lenei, afai e amata i le tausaga fou, o lona uiga, assess i le vasega 9, su’e lea o le SSC i le vasega 10, toe assess i le vasega 11 ona toe su’e lea i le SSLC i le vasega 12, ona mautinoa lea, ua iloa tonu e le tama’iti’iti lona lumana’i pe aga’i e tau’ave le Arts, Commerce, Science po’o le Matāta ‘Ese’ese (TVET) e i ai le Visual Art, Music, ma mataupu tau fa’ato’aga.”
Mo le Vasega 9, e fa’amalosia uma ai mataupu e aofia ai le English, Samoan, Maths, Social Studies, Science, Business Studies, Computer Studies ma le Visual Arts / Music, ma o nei mataupu e tapena ai mo le su’ega tele o fa’amalumalu mai i le Vasega 10.
A’o le Tausaga 10, o le a a’oa’oina ai mataupu o le English, Samoan, Maths, fa’atasi ai ma le Arts, Commerce, Science po’o le fa’amatāta ‘ese’ese – TVET e i ai le FTT, DT, Agricultural Science, Visual Art, Music ma le Performing Arts, ma o le tausaga 10 fo’i o le a su’eina ai le su’ega o le Samoa School Certificate (SSC) e pei ona su’eina i le Vasega 12 i le taimi nei.
Mo le tausaga 11, o le a fa’aauau pea ona silasila toto’a le Matagaluega o Aoga, i vaivaiga o feagai ma tamaiti uma e ala i i’uga o a latou taumafaiga e pei ona su’eina ai le SSC i le vasega 10, ona galulue malosi ai lea o faiaoga e fa’aleleia lea itu mo le saun atu o fanau i le Vasega 12 mo su’ega o le SSLC.
I le Vasega 11 lava ia, o le a a’oa’oina ai lava le English, Samoan, Maths, fa’atasi ai ma le Arts (Geography, History & Computer Studies), Commerce (Accounting, Economics, Computer Studies ma le Developmental Studies), Science (Biology, Chemistry, Physics, Agricultural Science ma le Computer Studies) ma le TVET (Agricultural Science, Visual Art, Music ma le Performing Arts).
O mataupu lava fo’i nei o lo’o tau’aveina i le Vasega 11 o le a fa’aauau pea i le Vasega 12 a’o lumana’i ai le su’ega tele o le Samoa School Leaving Certificate – SSLC lea o lo’o su’e ai le Vasega 13 i le taimi nei.
O i tonu na fa’ailoa e le Minisita o le a manino ai le mata o le vai i le Matagaluega, i le tama’iti’iti ma lana matāta e fia aga’i e tau’ave i le Iunivesite.
Fa’ailoa e le Matagaluega o Aoga, Ta’aloga ma Aganu’u, mo fanau ua le ausia maka fa’atulagaina mo le isi la’asaga o le ola a’oa’oina, o lea o lo’o ta’oto le Tausaga Fa’avae (Foundation Year) i mataupu ta’itasi sa a’oa’oina i Kolisi i le Iunivesite auā i latou e fia fa’aauau pea le olaga a’oa’oina.
Mo fanau sa a’otauina i le mataupu o le Arts, o lo’o i ai le Foundation Certificate of Arts, Foundation Certificate of Education, mo le Commerce o lo’o i ai le Foundation Certificate of Commerce, o le Science o le Foundation Certificate of Science ma le Foundation Certificate of Nursing ma le TVET po’o le Matāta ‘Ese’ese o lo’o i ai le Foundation Certificate of TVET ma le Foundation Certificate of Education (FOE).
Fa’ailoa e Loau, o lea suiga tele, o le a telē sona tāua i taumafaiga a le Malo ia si’itia a’oa’oga lelei mo fanau o le lumana’i lea o Samoa mo a taeao, o lona uiga, o le a sa’ili i le Su’ega i le Vasega 8 – SPECA tomai ma agava’a o fanau o le a ulufale atu i le Vasega 9 mo Kolisi Maualuluga, ona toe su’e ai lea o fanau i le Vasega 10 e tapena ai mo le vasega fa’ai’u, ona toe su’e ai lea o fanau i le vasega 12 e sa’ili ai lo latou tomai ma le iloa auā le ulufale atu i Iunivesite Aoao o Samoa ma isi Aoga Fa’amatāta ‘Ese’ese i le atunuu.