Share this:

MATA’ITU LE MALU PUIPUIA O FESO’OTA’IGA I SAMOA

Tusia: Taunuuga Toatasi

E le’o nofoa’i le Malo i le mata’ituina pea o auala talafeagai e foia ai le tele o fa’amatalaga lē fa’avāea ma fa’asalalauga i luga o feso’ota’iga fa’aneionapo ua a’afiaga ai le ta’uleleia ma le fa’asinomaga o le to’atele o le mamalu o le atunu’u.
I le taimi nei o lo’o fa’agasolo iloiloga mo le fa’atuina o se Vaega Fa’apitoa ua tā’ua o le Samoa Computer Emergency Response Team i le fa’amalu a le Matagaluega o Feso’ota’iga ma Fa’amatalaga Vavave Fa’aneionapo (MCIT).

O le matāfaioi a lenei Vaega Fa’apitoa e pei ona saunoa le Ofisa Sili o le Matagaluega, Fualau Talatalaga Mata’u Matafeo, o le a fitoitonu le vaega lea ma so’o se feso’ota’iga aga’i i fafo ma i latou e taumafai e osofa’ia so’o se auaunaga tau tekonolosi i Samoa, o se system po’o se feso’ota’iga a o tatou lava tagata e lē gata mo atunu’u i fafo ae fa’apea fo’i feso’ota’iga fa’alotoifale, ina ia mautinoa o lo’o malu puipuia lelei fa’amatalaga uma mai nei feso’ota’iga.

Saunoa Fualau e fa’apea;
“O le agaga ma le fa’amoemoe, ina ia fa’aleleia a tatou auaunaga ae ia mautinoa fo’i o lo’o malu puipuia a tatou tagata, fa’atasi ai fo’i ma pisinisi ma isi kamupani o fia fa’atuina i totonu o Samoa, ae o lo’o mautinoa, o lo’o saogalemu ma malu puipuia.

“O lea ua tolu a tatou submarine cables pe a tatala aloaia ma le Manatua, fa’atasi ma le tatou auaunaga fa’asatelite o lo’o fa’atino, ma o le va’ai mamao ia telē le avanoa o feso’ota’iga i le tatou atunu’u, ma o le telē fo’i lena o le avanoa e ono ofi mai ai ni faiga fa’asolitulafono.
“Na afua ona a’e se tofā e fa’atu lea vaega fa’apitoa, ona o le tele o fa’afitauli, ma na amata mai lava i vaega e pei o scams ma spams ma o vaega uma ia e aofia i luga o feso’ota’iga,” o le fa’aopoopo lea a Fualau.

“Afai o lea ua fa’aleleia a tatou feso’otaiga fa’avaomalo, fa’atasi ai ma le fa’alotoifale, ua tatau fo’i ona tatou tilotilo i se auala ina ia mautinoa o la e puipuia auala o feso’otaiga a o tatou tagata.
“Puipuia a tatou teugātupe, puipui fa’amatalaga e fa’atatau ia tatou lava ia (personal identities theft) aemaise o mau soligatulafono.”
E tele lipoti ma fa’amaumauga ua fa’amautuina ai a’afiaga ma le osofa’ia o tatou tagata i tulaga tau fa’asesē ma fa’asolitulafono.
Saunoa Fualau o le tulaga e pei ona i ai le tele o atunu’u i fafo, o le lamatia o fa’amaumauga, o fa’amatalaga o se tagata (personal identities) fa’apea fa’amaumauga o teugātupe a tagata ta’ito’atasi ma pisinisi.

E afua ona tutupu nei fa’afitauli, ona ua lelei le tulaga o feso’ota’iga, ma o le agaga fo’i lea o le Malo ia mata’itu ma le toto’a nei fa’afitauli.
O lo’o fa’agasolo iloiloga i le taimi nei, ina ia mautinoa e vave ona fa’atula’i ma amata fa’atino le galuega.
O le Malo o Ausetalia lea sa fa’aālia e Ofisa Sili o Pulega, o le a galulue fa’apa’aga ma le Matagaluega mo le fa’atupeina o se vaega o lea fesoasoani mo le tolu tausaga.

Ua i ai fo’i le fa’ai’uga a le Komisi o Galuega a le Malo e na’o le to’atolu le aufaigaluega o le a amata galulue i lea galuega, o se taimi fa’asalalau ia avanoa pe a ma’ea iloiloga o lo’o fa’agasolo.
“O le fa’amoemoe ina ia fa’avavevave le tulaga e tatau ona fa’atinoina ai, ona e le’o taofia ai le soligatulafono i le taimi nei.”

Share this: